Thi nhân muôn đời yêu mến mùa thu. Nguyễn Khuyến với bộ ba: "Thu vịnh", "Thu điếu", "Thu ẩm". Xuân Diệu với "Đây mùa thu tới". Trần Đăng Khoa với "Hoa cau". Còn Hữu Thỉnh, một nhà thơ trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, ông có nhiều bài thơ hay về con người và cuộc sống nông thôn, mà qua bài thơ "Sang thu" sáng tác 1977 là một trong số đó. Bài thơ thể hiện những cảm nhận tinh tế, những rung động mẫn tiệp của một tâm hồn nhạy cảm nghệ sĩ trước đổi thay của thiên nhiên, của đời người, từ hạ sang thu cũng như sự trải nghiệm của con người trước biến động của cuộc đời.
Sự độc đáo của bài thơ là không đặc tả, mà bỏ ngỏ rung cảm tâm hồn buổi chớm thu. Quả vậy, sự độc đáo bắt đầu bằng xúc cảm "Hương thu": "Bỗng nhận ra hương ổi/ Phả vào trong gió se/ Gió chùng chình qua ngõ/Hình như thu đã về". Không phải hương cốm, không phải hương cau rụng hay "thêm một lá vàng rơi/ là mùa thu đã tới" ( thơ Trần Hoà Bình) mà mùa thu bất chợt hiện diện với "hương ổi" chín, thơm lựng trong gió hanh se. Chỉ có hai từ "phả vào" mà vừa gợi tả ra cái bất chợt trong cảm nhận, vừa gợi ra một cách thực thể cái hương thơm của ổi, lại vừa gợi ra sự vận động nhẹ nhàng của gió. Còn từ láy "chùng chình" có sức gợi tả sự lay động của cây lá, vẻ tư lự của lòng người, cái man mác của không gian chớm thu. Hai từ "hình như" khép lại khổ 1 là một cách đặc tả tâm trạng rất thành công: một chút bâng khuâng, một cảm giác mơ hồ, có cái gì đó không thật rõ ràng. Đúng là một trạng thái cảm xúc trong thời khắc linh thiêng của vũ trụ khi giao mùa.
Cảm xúc ấy cứ tiếp tục lan toả mở ra trong cái nhìn xa hơn rộng hơn của tâm hồn thi sĩ: "Sông được lúc dềnh dàng/ Chim bắt đầu vội vã/ Có đám mây mùa hạ/ Vắt nửa mình sang thu". Ở đây, sự vận động chuyển mùa được cụ thể hoá bằng những sắc thái đổi thay của tạo vật. Bằng nét chấm phá: Vẻ "dềnh dàng" của dòng sông sang thu chảy chậm. Cái "bắt đầu vội vã" của cánh chim di trú. . Đặc biệt là "có đám mây mùa hạ/ vắt nửa mình sang thu".
Hình ảnh thơ rất ấn tượng, rất lạ như người xưa nói "trung thi hữu hoạ". Hai câu thơ này ta đón nhận một bức tranh thuỷ mặc về mây: nửa trắng xôm xốp của mây cuối hè, nửa xanh bàng bạc của mây chớm thu – một chữ "vắt" mà đám mây mang trên mình hồn cốt cả hai mùa. Tất cả như đang hoà vào khúc biến tấu giao mùa. Tác giả đã diễn tả được: có cái gì đang mơ hồ xâm chiếm, đang thay thế, đang mờ đi, nhạt đi, đang trôi lững lờ, không có gì hiện ra thật sắc nét, không có gam màu tương phản, đến hai nửa của một đám mây thuộc về hai mùa khác biệt.
Không còn là vẻ đẹp của mùa hạ, chưa hẳn là vẻ đẹp của mùa thu mà là vẻ đẹp của sự chuyển đổi của tạo hoá, sự vận hành vũ trụ "chuyển mùa". Vẻ đẹp ấy tồn tại vĩnh hằng trong thiên nhiên, điều mà ta cảm nhận được ở đây là vẻ đẹp tâm hồn của thi sĩ khi gần gũi gắn bó với đất trời để lắng nghe và dự cảm: "Vẫn còn bao nhiêu nắng/ Đã vơi dần cơn mưa/ Sấm cũng bớt bất ngờ/ Trên hàng cây đứng tuổi" Vẫn là cái tinh tế trong quan sát, nhạy bén trong cảm nhận, nhà thơ mới có thể diễn tả trạng thái của thiên nhiên: Chưa hết hẳn cái nắng của mùa hè, nhưng những cơn mưa đã không còn ồ ạt. Với cặp quan hệ từ: "vẫn" – "đã" kết hợp hai chữ "bao nhiêu" ta như đọc được niềm say mê, luyến tiếc của thi nhân. Nắng lắm thì mưa nhiều. Đó là đặc điểm của mùa hè nhưng ở đây "nắng vẫn còn" mà mưa thì đã "vơi dần". "Vơi dần" có hai từ thôi mà không chỉ số lượng cơn mưa ít đi mà còn là mưa với lượng nước không nhiều. Đây cũng là dấu hiệu đặc trưng của sự chuyển mùa. Rồi đây, nắng sẽ hanh hao, mưa sẽ họa hoằn, khi ấy mới thực sự là hạ khép lại. Khổ cuối là hình ảnh "sấm" và "hàng cây", vừa có tính tả thực vừa mang ý nghĩa ẩn dụ, gợi ra những suy tư thâm trầm. Cuối hạ, đầu thu khi đã không còn những cơn giông xối xả thì sấm cũng "bớt bất ngờ" và dữ dội. Hàng cây không còn bị giật mình vì tiếng sấm nữa. "Hàng cây đứng tuổi" là hàng cây đã trải qua bao cuộc chuyển mùa, đủ để điềm nhiên trước những biến động của đất trời. Tựa như có thể vững vàng bình tâm trước những tác động bất thường của ngoại cảnh, của cuộc đời.
Với những hình ảnh thơ tự nhiên, không trau chuốt mà giàu sự gợi tả, với thể thơ năm chữ như một khúc đồng giao, nhà thơ Hữu Thỉnh đã thể hiện một cách đặc sắc những xúc cảm tinh tế trước biến chuyển giao mùa của mùa hạ-thu ở một vùng nông thôn đồng bằng Bắc Bộ và gửi gắm những suy ngẫm của mình về cuộc đời con người. Đằng sau bức tranh "Sang thu" là chân dung của thi sĩ: "cho nên đến với bài thơ là thêm một lần ta được thưởng thức vẻ đẹp tâm hồn của thi sĩ, vừa rất gắn bó với thiên nhiên vừa sâu nặng tình người.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét