BỪNG NGỘ GIÁ TRỊ BÌNH DỊ MÀ ĐÍCH THỰC - Truyện BẾN QUÊ - NGUYỄN MINH CHÂU - SGK NGỮ VĂN LỚP 9 , Tập 2

        Nhà văn Nguyễn Minh Châu là cây bút xuất sắc của văn học Việt Nam hiện đại .BẾN QUÊ - Trích tập truyện cùng tên (1985 ) đã thể hiện bước ngoặt trong sáng tác của ông  hướng vào đề tài thế sự thường nhật, thể hiện cách nhìn , cách nghĩ mới về cuộc sống trong hòa bình . Từ nội tâm của Nhĩ - nhân vật chính của truyện , tác giả gửi gắm những  suy tư mang tính triết lý : Thức tỉnh nhận thức về hạnh phúc - Hạnh phúc đời thường luôn ở quanh ta , vấn đề là ta đón nhận như thế nào mà thôi.
           Độc đáo ở truyện là tác giả xây dựng cốt truyện tâm lý .Diễn biến truyện được trần thuật theo cái nhìn và tâm trạng của Nhĩ trong một cảnh ngộ đặc biệt , tạo tình huống nghịch lý : Những năm tháng dài công tác , anh có điều kiện đi gần khắp trái đất thế mà cuối đời , lâm bệnh nặng bị liệt toàn thân chỉ xê dịch trong không gian...một chiếc phản gỗ hẹp .Nghịch lý tình huống dẫn đến nghịch lý tâm lý : Ngay khi phát hiện vẻ đẹp lạ lùng của bãi bồi bên kia sông hiện ra ngay trước cửa sổ nhà anh thì cũng chính là lúc  nhận ra mình không bao giờ có cơ hội sục bàn chân vào phù sa mỡ màu .Anh đã nhờ người con trai thực hiện khao khát đó . Tiếc thay , cậu trai trẻ kia lại ham vui sa vào cuộc chơi cờ trên phố và rất có thể bỏ lỡ chuyến đò ngang duy nhất trong ngày ...
          Trên nền của sự nghịch lý ấy , tác giả đã giúp người đọc cảm nhận những suy ngẫm sâu sắc của Nhĩ : Cái bến quê  bao đời nay vẫn thế , chỉ có anh bây giờ mới có cơ hội thưởng lãm vẻ đẹp thiên nhiên trong buổi chớm thu : Hoa bằng lăng cuối mùai nở thưa thớt  và cũng đậm sắc hơn ...Rồi cái màu vàng thau xen màu xanh non của bãi sa bồi lấp loáng màu mỡ dưới ánh mặt trời ...Anh ngỡ ngàng ... lần đầu tiên khám phá vẻ đẹp và sự giàu có của quê nhà , nơi chôn rau cắt rốn , nơi gần gũi quen thuộc của đời mình. Ước muốn được ngập bùn bãi sông bến quê quá dễ dàng dàng với mọi người thì với anh là một khat khao vô vọng ...Chính điều này giúp Nhĩ có một cách nhìn  mới mẻ mà dung dị : Ta nuôi những " ảo tưởng  vĩ đại " ( ý thơ của Hồ Phi Phục ) mà bỏ qua , lãng quên những giá trị bền vững , đích thực quanh mình ...
        Quãng thời gian Nhĩ ốm liệt giường chính là quãng đời anh nhận thấy có ý nghĩa gấp bội so với năm tháng bôn ba công tác của mình .Chính những ngày sống cùng gia đình ,  Nhĩ nhận thức đầy dủ về  người vợ thân thương.. Lần đầu tiên , với tư cách một người chồng , nhận thấy Liên - vợ anh - đang mặc tấm áo vá , những ngón tay gầy guộc đang âu yếm vuốt ve vai bờ vai anh ...Trong lòng Nhĩ dâng trào một niềm thương cảm khi đón nhận tình cảm lứa đôi , đạo nghĩa vợ chồng, , sự tần tảo , đức hy sinh thầm lặng của vợ . Anh tự thức về vai trò làm chồng của mình mà nói ra một lời tri ân :" Suốt đời anh chỉ làm em khổ tâm ...mà em vẫn nín thinh " .Chính những ngày ngắn ngủi cuối đời , người chồng trong Nhĩ mới thấu hiểu , hàm ơn người vợ hiền thục , đảm đang của mình...Có thể vì tâm hồn Liên cũng như bãi sa bồi bến quê , vẹn nguyên , tinh khôi sức sống phồn thực , thơm thảo đôn hậu giàu đức hy sinh để anh tìm thấy nơi nương náu cho những ngày cuối cuộc đời. .Còn vợ anh vẫn vậy như thuở mới về cùng anh , bình dị , khiêm nhường như củ khoai , hạt lúa.....Nên khi anh tỏ lòng biết ơn chị , chị sẽ sàng nói : " Có sao đâu ....Miễn là anh sống , luôn luôn có mặt anh , tiếng nói của anh trong gian nhà này ." . Liên , người vợ của thế kỷ 20 vẫn quan niệm như nàng Vũ Nương của Nguyễn Dữ ở thế kỷ 16 , khi chồng ra trận Vũ Nương không mong " đeo ấn phong hầu " mà chỉ mong chồng mang " hai chữ bình yên trở về." Đó là nét đẹp của những người đàn bà  Việt . gặp gỡ nhau khi cảm nhận về mái ấm gia đình ..
         Từ câu chuyện của Nhĩ với cậu con trai tưởng như chuyện thường tình  hàng ngày của mọi gia đình trong các thôn xóm , khối phố , nhà văn thông qua suy nghĩ của nhân vật mà chiêm nghiệm việc đời đậm chất nhân bản. Người con trai không đủ từng trải nhận ra sự trao gửi niềm tin muốn con thay mình thực hiện khát vọng  không thành của đời mình được dấu sau ước muốn  " kỳ quặc " đó..Và người cha đã nhận ra một nghịch lý : Người con bị ham mê của tuổi trẻ hấp dẫn , anh ta làm một cách miễn cưỡng..có thể bỏ lỡ cơ hội sang sông .Nó cũng là phiên bản của anh thời trẻ. Tâm trạng Nhĩ diễn ra một cuộc đối chất thế hệ : Cha / Con -:Quá khứ / Hiện tại. Con trai anh đã sống những tháng ngày như anh từng sống , ham mê những gì như anh từng ham mê ...Đặc biệt cũng vô tình như anh , nhiều khi  không nhận ra gia trị thực và ảo trong đời. Từ đó , tác giả để cho nhân vật tự nhận thức , tự đổ vỡ , tự nhận thức tự khẳng định thì sự nhận thức ấy mới bền vững . Đó là quy luật phổ biến của đời người ...Con người ta khó tránh khỏi những lúc "vòng vèo hoặc chùng chình " . Thái độ không dám đối diện thử thách nên bỏ lỡ những cơ hội vàng  là dẫn đến những hệ lụy nặng nề cho số phận của cá nhân và cộng đồng .
           Cuối tác phẩm , nhà văn đã đặc tả  :" Khi chiếc đò ngang mỗi ngày một chuyến...vừa chạm vào cái bờ đất lở dốc đứng phía bên này sông , Nhĩ đã thu hết tàn lực dồn vào một cử chỉ có vẻ kỳ quặc  : Đu mình nhô người ra ngoài , giơ một cánh tay gầy guộc ra phía ngoài cửa sổ khoát khoát , ý như đang khẩn thiết ra hiệu cho một người nào đó " .Đây là một hình ảnh ám ảnh tâm trí người đọc , tạo ra đa tầng ý nghĩa : Gợi cử chi cụ thể của người cha ra hiệu cho con trai khẩn trương lên đò sang sông kẻo muộn ; đồng thời hình ảnh có ý nghĩa khái quát một lời nhắc nhở mọi người , nhất là tuổi trẻ phải dứt ra khỏi những điều vô bổ , những ham muốn nhất thời để chớp lấy cơ hội , thực hiện khát vọng sống hữu ích cho đời.
             Tác phẩm BẾN QUÊ mang tính luận đề. Nhân vật Nhĩ là loại nhân vật tư tưởng , thường xuất hiện nhiều trong sáng tác của ông giai đoạn sau 1975 như nhân vật họa sĩ trong truyện Bức tranh ...Ông đặt nhân vật trong không gian trong mối liên hệ thời gian mang ý nghĩa biểu tượng của nghịch lý để lẩy ra SỰ BỪNG NGỘ ở những chặng khác nhau trong hành trình đời người để thám hiểm bản thân và cuộc sống .